Donderdag 14 november 2024 was het NVVB-regiocongres in Assen. SEPpers Ruben van der Hoek en Linda Vugts voerden er mooie gesprekken en merkten dat er steeds meer aandacht is voor ondermijning en fraude. In deze blog schijnen we een licht op de kwesties die er spelen op dat gebied – met speciale aandacht voor de belangrijke rol van de Burgerzaken medewerker.

Ondermijning is een groeiend probleem voor veel gemeenten. Het duidt op het vervagen van grenzen tussen de onder- en bovenwereld: criminele netwerken gebruiken legale voorzieningen en structuren om hun illegale activiteiten mogelijk te maken. Woningen worden bijvoorbeeld gebruikt als drugslabs of schijnbedrijven worden ingezet voor witwaspraktijken.

Zo ondergraven criminelen de samenleving: het ondermijnt de geloofwaardigheid van overheidsinstanties en bedreigt de veiligheid en leefbaarheid van buurten.

Op het eerste gezicht lijkt het misschien alsof de afdeling Burgerzaken hier weinig mee te maken heeft. Maar niets is minder waar. Burgerzaken speelt een cruciale rol in het herkennen en signaleren van ondermijning.

Lees verder om te leren over de dreigingen voor Burgerzaken, en de praktische stappen die jij kunt nemen om ondermijning te bestrijden.

Medewerkers Burgerzaken zijn heel belangrijk: zij kunnen afwijkende patronen signaleren.

De afdeling Burgerzaken is verantwoordelijk voor het bijhouden van de Basisregistratie Personen (BRP), het verstrekken van identiteitsdocumenten en de registratie van gebeurtenissen zoals geboorten, huwelijken en overlijden in de burgerlijke stand.

Dat maakt burgerzaken mikpunt van fraude. Criminelen gebruiken bijvoorbeeld valse adresregistraties, schijnhuwelijken en identiteitsfraude om onder de radar te blijven en hun activiteiten voort te zetten.

Daarom zijn de medewerkers van Burgerzaken heel belangrijk: zij kunnen afwijkende patronen signaleren. Na het signaleren is het zaak om de juiste vervolgstappen te zetten en melding te maken. Maar waar moet je precies alert op zijn?

Door scherp te letten op een aantal signalen, kunnen medewerkers van Burgerzaken een belangrijke bijdrage leveren aan het voorkomen en bestrijden van ondermijning:

1. Onregelmatige adresregistraties

• Criminelen registreren soms meerdere personen op één adres, wat kan wijzen op uitbuiting, zoals mensenhandel. Ook kan een adres worden gebruikt als postadres zonder dat iemand er daadwerkelijk woont, wat een aanwijzing kan zijn voor spookbewoning of dekmantels voor illegale activiteiten.
• Veelvuldige verhuizingen door dezelfde persoon binnen een korte tijd kunnen ook een signaal zijn van fraude of criminele intenties.

2. Frauduleuze geboorte- en huwelijksregistraties

• Schijnhuwelijken worden vaak ingezet voor het verkrijgen van verblijfsvergunningen of om betrokkenheid bij georganiseerde misdaad te maskeren. Ongebruikelijke details, zoals het feit dat partners elkaar nauwelijks kennen of een persoon die meerdere huwelijken aangaat in korte tijd, kunnen verdacht zijn.
  
• Het vervalsen van geboorteaangiften kan worden gebruikt om verblijfsstatussen te verkrijgen of om identiteitsfraude te plegen.

3. Identiteitsfraude

• • Identiteitsdocumenten kunnen worden vervalst of gemanipuleerd om toegang te krijgen tot maatschappelijke diensten of om criminele netwerken te ondersteunen. Met de juiste training en kennis kunnen burgerzakenmedewerkers identiteitsfraude herkennen.
  • In 2025 wordt de nieuwe rolverdeling functiescheiding van kracht. De aanvraag, het verstrekken en het uitreiken van identiteitsdocumenten wordt verplicht gescheiden, en door verschillende personen afgehandeld. Zo wordt het moeilijker voor één medewerker om het hele proces te manipuleren. Ook bouw je zo standaard een dubbele controle in. Maakt een medewerker een fout of wordt er een verdachte situatie niet opgemerkt? Dan kan een andere medewerker bij de volgende stap alsnog ingrijpen.

Hoe kunnen gemeentelijke organisaties medewerkers ondersteunen in hun signaleringstaken? Hieronder geven we een paar voorbeelden:

Kennis en training bewustwording ondermijning

Gemeenten moeten investeren in training en bewustwording voor medewerkers van Burgerzaken. Dit helpt hen bij het herkennen van fraude en het begrijpen van de nieuwste methoden die criminelen gebruiken om gemeentelijke systemen te misbruiken of omzeilen.

Samenwerking en informatie-uitwisseling

De aanpak van ondermijning vraagt om een integrale benadering. Medewerkers van Burgerzaken moeten samenwerken met andere afdelingen binnen de gemeente, zoals handhaving en sociale zaken, maar ook met externe partijen zoals de politie en woningcorporaties. Heldere protocollen en afspraken over de uitwisseling van informatie zijn hierbij cruciaal.

Privacy en wetgeving

Het werk van Burgerzaken wordt uitgevoerd binnen de kaders van strikte privacywetgeving. Het is belangrijk dat medewerkers weten wat er binnen deze kaders mogelijk is en hoe zij verdachte zaken kunnen melden zonder de wet te overtreden.

Er zijn veel voorbeelden van Burgerzakenmedewerkers die met hun oplettendheid het verschil maakten. Zo leidde de melding van een ambtenaar over een ongebruikelijk hoog aantal bewoners op één adres tot een politieonderzoek dat een mensenhandelnetwerk blootlegde.

In een ander geval trok een medewerker aan de bel bij een opvallend aantal opeenvolgende huwelijken door één persoon. Uiteindelijk bleek dit te duiden op een schijnhuwelijksconstructie voor verblijfsvergunningen.

Zulke succesverhalen laten zien dat de rol van Burgerzaken verder gaat dan administratieve dienstverlening. Met scherpe blik en kennis van afwijkende patronen kunnen medewerkers een kettingreactie in gang zetten. Die kan uiteindelijk zelfs leiden tot de ontmanteling van criminele netwerken. Maar dan moeten ze wel de juiste training krijgen!

Ondermijning is een veelkoppig monster. Burgerzaken vormt een eerste lijn van verdediging. Maar om medewerkers in stelling te brengen is wel de juiste ondersteuning nodig vanuit de organisatie. Dat betekent: investeren in kennis en bewustzijn.

Met e-learning leg je daarvoor de basis. Het stelt je in staat om gerichte leerinterventies te plannen, of medewerkers een naslagwerk te bieden met de kennis die ze nodig hebben. En of je nu op je eigen tempo wilt leren of even snel iets wilt opfrissen, e-learning biedt je de vrijheid om te leren wanneer het jou uitkomt, in behapbare, overzichtelijke modules.

Misschien ken je onze e-learning al voor het volledige domein Burgerzaken. Maar SEP biedt nog veel meer! Denk aan onderwerpen zoals ondermijning, privacy, veilig omgaan met gegevens en identiteitsfraude. Of kies voor onderwerpen als omgaan met agressie, professioneel communiceren en omgaan met weerstand. Zo maak je zowel je medewerkers als je organisatie sterker en weerbaarder.

Meer leerbehoefte? Duik in ons uitgebreide aanbod en kies de kennis die jij nodig hebt om je werk nóg beter te doen én actief bij te dragen aan de bestrijding van identiteitsfraude en ondermijning!